مقام همایون

مقام همایون، از گام مینور هارمونیک، مشتق شده و از طرفی نیز منطبق بر گام شور است.تنها تفاوت مقام همایون و شور در درجه سوم است و این درجه در همایون نیم پرده بالاتر (زیر تر) از شور است. یعنی اگر درجه سوم گام شور را نیم پرده بالا ببریم، می توانیم مقام همایون را تشکیل بدهیم. پرده بندی مقام همایون به ترتیب زیر است :

 

 

مایه شناسی همایون : مایه شناسی همایون دقیقا شبیه به مایه شناسی مقام شور است. یعنی اگر از آخرین علامت ترکیبی گام همایون یک دوم نیم بزرگ که برابر با سه ربع پرده است، پایین بیائیم به اسم گام خواهیم رسید.

گوشه های مهم مقام همایون

چکاوک-نی داوود-بیداد-نوروز-لیلی و مجنون-شوشتری-بختیاری-زنگ شتر-نوروز خارا-نوروز عرب-راز و نیاز-نوروز صبا-مثنوی-نغمه-راوند-موالیان-جامه دران-غزال

نمی شه غصّه ما رو ? یه لحظه تنها بذاره
نمی شه این غافله ? ما رو تو خواب جا بذاره
ما رو تو خواب جا بذارهش
دلم از اون دلای ? قدیمیه از اون دلاست
که می خواد عاشق که شد ، پا روی دنیا بذاره
پا روی دنیا بذاره

با کلیک بر این لینک آهنگ آرزوها را بشنوید

اطلاعات بیشتر راجع به آهنگ آرزوها

 

 اول دی ماه 1308 به دنیا اومدن
یعنی78 سال پیش
تبریک میگم.امید وارم همیشه شاد باشن و سرزنده
می خواستم اولین زندگینامه ای که می نویسم از یه خانوم موسیقیدان باشه.اما به علت … نشد. ایرادی نداره صحبت ها ی یکشنبه شب آقای محمودی در رادیو پیام و علاقه ی خودم به استاد باعث شد این متن رو بنویسم.هنرمندی با یک زندگی ساده که از راه تدریس موسیقی تامین می شه.هنرمندی که هرچیزی نخوند هر جایی نرفت//با این که امکانات...براش وجود داشت// با صدایی پخته، دلنشین.کسی که حرمت و شخصیت قائل شده برای صداش و اعتقاد داره که هنرمند نباید دست به هر کاری بزنه.
یک
هنرمند
ایرانی
یک بیوگرافی از ایشان :
استاد محمد نوری با پنج دهه صدای ماندگار ، یادگار هنر و موسیقی کشور است . وی در سال 1329 دیپلم تئاتر را دریافت کرد و یک سال بعد هم دیپلم دبیرستان دارایی را کسب کرد. پس از آن در سال 1335 گواهینامه در اماتیک ، بازیگری و مبانی تئاتر را از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران اخذ کرد. در سال 1343 موفق به دریافت گواهینامه زبانهای خارجی از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران گردید و در سال 1350 فارغ التحصیل رشته ادبیات انگلیسی از همان دانشکده شد. محمد نوری در زمینه آواز و موسیقی از محضر اساتید بزرگ ایران کسب فیض کرده است .
وی آواز را نزد فاخره صبا و ئولین باغچه بان فرا گرفت و سپس به یادگیری تئوری موسیقی و سلفژ نزد مصطفی کمال پور تراب ، فریدون فرزانه ، و سیروس شهردار پرداخت .اساتید آهنگسازی وی عبارتند از: حسین اصلانی ، شادروان ناصر حسینی ، شادروان فریدون فرزانه ، محمد سریر ، شهرام گلپریان و … که در میان از داوود گنجه ای ، دکتر حسن ریاحی و محمد سریر با تکریم و احترام ویژه ای یاد می کند.
استاد نوری که فبل از انقلا ب یکی از محبوب ترین خوانندگان موسیقی فولکلور و ملی به شمار می رفت ، پس از انقلاب نیز نزدیک به 10 آلبوم به انتشار رسانده است . وی در مهر ماه سال 1378 موفق به دریافت جایزه خورشید طلایی برای پنجاه سال صدای ماندگار، متفاوت شد. بی دلیل نیست که وی برای چند نسل متوالی خاطرات بی بد یلی را رقم زده و محبوب دل پیر و جوان است.
با آن که نزدیک به هفت دهه و نیم از عمر پربهای استاد نوری می گذرد وی کنسرت هایی در سال 81 ، 80 ، 82 برگزار کرد که با اسقبال پر شور مردم روبه رو شد و در این سن محمد نوری سالن را می لرزاند !
آثار :
از محبوبترین آثار محمد نوری می توان به جان مریم ، شالیزار ، کوچ ، واسونک ، مارال ، جمعه بازار ، سفرهای دور و … اشاره کرد . ضمن این که استاد شاگردان زیادی نیزدر مکتب آواز خویش پرورش داده که امروز همگی د روادی موسیقی فعالیت دارند.
منبع زندگی نامه: شبکه جهانی جام جم

به سراغ من اگر می ایید
پشت هیچستانم
پشت هیچستان جایی است
پشت هیچستان رگ های هوا پر قاصدهایی است
که خبر می آرند از گل واشده دورترین بوته خک
روی شنها هم نقشهای سم اسبان سواران ظریفی است که صبح
به سرتپه معراج شقایق رفتند
پشت هیچستان چتر خواهش باز است
تا نسیم عطشی در بن برگی بدود
زنگ باران به صدا می اید
آدم اینجا تنهاست
و در این تنهایی سایه نارونی تا ابدیت جاری است
به سراغ من اگرمی ایید
نرم و آهسته بیایید مبادا که ترک بردارد
چینی نازک تنهایی من

معرفی کتاب از انتشارات پارت

 

شعبه مرکزی انتشارات پارت : تهران، انقلاب، اول فخر رازی، ربروی در دانشگاه تهران / تلفن : 66405627

آدرس سایت : www.entesharatpart.com

نام اثر                                                                                     مولف

نظری به موسیقی ایرانی

دستور ویولن هنرستان 1و2وو3و4                                               روح الله خالقی

اصطلاحات رایج جهانی موسیقی                                               فریدون ناصری

هارمونی تحلیلی                                                                       پرویز منصوری

فرهنگ موسیقی ایرانی                                                           ارفع اطرایی

تئوری موسیقی و اصول هارمونی                                             حمید زاهدی

فوک و انوانسیون                                                                       هوشنگ کامکار

فرم در موسیقی                                                                       حسن زند باف

تئوری مقدماتی موسیقی                                                         مفخم پایان

زمینه شناخت موسیقی ایرانی                                                  جنیدی

موسیقی کبیر(ابونصر فارابی)                                                    ترجمه : اسلامدوست

موسیقی کلاسیک ایرانی(الازوئیس)                                          ترجمه : پور محمد

موسیقی سنتی ایران (هرمز فرهت)                                         ترجمه : پور محمد

موسیقی ملی ایران و ترانه های ملی ایران                               عطاء الله خرم

دستگاه سه گاه برای ویولن                                                        معروفی

دستگاه در موسیقی ایرانی                                                       پروفسر هرمز فرهت

قطعات ضربی موسیقی لرستان                                                درویش رضا منظمی

موسیقی و هنر شنیدن                                                             کتایون صارمی

جواب آواز ردیف دوامی                                                               تجزیه و تحلیل موسیقی ایرانی

موسیقی در دوره اسلامی

 

در دوره ی جاهلیت زندگانی عرب بسیار ساده و بی تکلف بود ولی پس از ظهور اسلام و فتح   ایران و سایر کشور ها و تشکیل دولت بزرگ اسلامی و آشنایی عرب ها به زندگانی پر تجمل پادشاهان قدیم ایران و روم بخصوص در دوره ی عباسی ها که خلافت ایرانی در لباس عربی جلوه کرد، خلفای عباسی به کلی خلافت را تبدیل به سلطنت کردند و برای خود درابنان و خادمان مخصوص انتخاب نمودند و در حرم خلیفه کنیزان زیبا روی از ملل مختلف گرد آمدند و خلفا اوقات فراغت را به عیش و نوش پرداختند و ثروت هنگفتی از اطاف ممالک اسلامی به مرکز خلافت آمد و این طرز زندگی خلفا طبعا اوضاع اجتماعی و ادبی و علمی را تغییر داد و در ترقی و پیشرفت صنعت موسیقی کمک موثری شد.از طرف دیگر وزرای خلفای عباسی که اغلب از خاندان ایرانی بودند از قبیل برامکه و برامکه و بنی سهل به احیای آداب و آدات ایرانی علاقه شدید داشتند و قدرت مادی و معنوی و ثروت و تجمل زندگانی آنها نیز برای پرورش اهل هنر  مشوق دیگری بود. خلاصه دیری نگذشت که بغداد که جایگاه خلیفه ی عباسی بود مرکز علمی و ادبی و محل اجتماعی ثروتمندان و اهل عیش و نوش گردیدو طبعا غزل سرایی و غناء و آواز خوش رونقی به سزا یافت و مطربان و خوانندگان و نوازندگان در اطراف خلیفه و وزراء و خانه های اعیان جمع شدند و به طوری که از کتاب اغانی بر می آید اوضاع خانه های بغداد و کنار جسر ورود دجله هنگام شب به صورتی حیرت انگیز در آمد و هر طرف صدای ساز و آ؛واز بلند شد و شعر و تغزل و رقص و سرایندگی و نوازندگی شیوع و انتشار غریبی یافت.

شک نیست که خلفای عباسی نخست به خوش گذرانی اشتیاقی نداشتند زیرا تازه روی کار آمده بودند و دشمنان زیاد داشتند و به واسطه ی جنگ ها ی پی در پی فرصت عیش و نوش نمی کردند.چنانچه عبدالله سفاح اول خلیفه ی عباسی و برادرش منصور (خلیفه دوم) با باده نوشی و عیش و نوش مخالف بودند و گویند سفاح حتی اوقات فراقت را در حرم به سر نمی برد. منصور روزی غوغائی شنید، پرسید چه خبر است. گفتند یکی از بندگان در میان کنیزان مشغول تنبور زدن است. منصور بر سر آن جمع رفت و همه از ترس او پراکنده شدند. آ‹گه منصور تنبور را از دست خادم گرفت و چنان بر سر او کوفت که شکست و خادم را به واسطه ارتکاب به این عمل فروخت تا دیگر روی او را نبیند.

مهدی خلیفه سوم عباسی هنر های زیبا از جمله موسیقی را دوست می داشت ولی نغمه ی نوازندگان و خوانندگان را از پشت پرده گوش می داد و پسرش ابراهیم عاشق این هنر بود و فن خوانندگی و طرب را در خانه فرا گرفت و آوازی خوش داشت و خود از سرایندگان معروف این دوره به شمار آمد. اهل صنعت هم چون خلیفه را بی رغبت ندیدند در تغزل و وصف می و معشوق و تحریص مردم به خوش گذرانی کوشش کردند.

در این موقع اشعار بشاربن برد (شاعر غزل سرای ایرانی) انتشار زیاد یافت و او بدون پروا مردم را به عیش و نوش و باده گساری دعوت می کرد تا آنجا که مردم از عفت کسان خود به هراس افتادند مهدی امر کرد که بشار حق غزل سرایی ندارد ولی او در خفا اشعاری می سرود و شیوه ی خود را ترک نکرد. عاقبت طرفداری بشار از افکار و عقاید ایرانی و علاقه ی او به طریقه ی شعوبیه و افراط او در فن تغزل و سوء استفاده از ذوق لطیف شعری خود بد گوءی از عرب ها که شیوه ی او و سایر طرفداران شعوبیه بود به ضرر او تمام شد و در سال 168 هجری به دست خلیفه ی عباسی کشته شد.

 

1.      - دستگاه های موسیقی ایرانی

2.       همان طور که در مبحث قبلی اشاره شد موسیقی امروزه ایران دارای هفت دستگاه می باشد که عبارتند از:

3.      شور              ماهور                همایون              سه گاه                 چهارگاه              نوا           راست پنجگاه

4.       این طبقه بندی از حدود صد سال پیش پیش معمول گردیده و ردیف های موسیقی دانان صاحب سبک بر روی همین اصول بنا شده است. بد نیست بدانید که کلنل علینقی وزیری آوازها و دستگاه ها را به گونه ای دیگر تقسیم کرده است و در آن موسیقی ایرانی را متشکل از 5 دستگاه می داند که به تقسیم بندی وزیری مشهور است. وی راست پنجگاه را به دلیل آن که از نظر فواصل، با مقام ماهور مطابقت دارد، جزء دستگاه ماهور و نوا را نیز بنا بر همین دلیل در دستگاه شور آورده است. تقسیم بندی وی شامل دستگاه های زیر است:

5.       ماهور (راست پنجگاه از متعلقات آن است)

6.       همایون

7.       سه گاه

8.       چهار گاه

9.       شور (نوا از شعب آن است)

مقام شور

میان دستگاه های هفت گانه ی فوق شور از همه بزرگتر است. مقام شور معمول ترین دستگاه موسیقی ما بوده است و دارای گام مخصوصی است که شباهتی به گام های ماژور و مینور ندارد. پرده بندی مقام شور عبارت است از:

           

پرده

پرده

نیم پرده

پرده

پرده

سه ربع پرده

سه ربع پرده

VIII

VII

VI

V

IV

III

II

I

همان طور که ملاحظه می کنید گام شور دارای دانگ های مساوی نیست و فاصله های میان دو دانگ آن معادل یک پرده می باشد. گام شور پایین رونده، زیرا در حال صعود، محسوس ندارد در صورتی که در موقع پایین آمدن، درجه ی دوم گام (مثل سی کرن در مثال بالا) با درجه اول (لا) فاصله دوم نیم بزرگ (3 ربع پرده) دارد که به نیم پرده بیشتر از پرده شباهت دارد. از این رو درجه ی دوم در این حرکات، نقش محسوس را بازی می کند.

مایه شناسی شور

برای پیدا کردن نام دستگاه (تونیک) شور، کافی است از آخرین علامت ترکیبی که یا «سری» یا «کرن» است، سه ربع پرده (دوم نیم بزرگ) به طرف پایین برویم تا نام دستگاه مشخص گردد.

مثال: در شکل مقابل همان گونه که مشاهده می کنید آخرین علامت ترکیبی ما «سی کرن» می باشد. اگر از آن یک دوم نیم بزرگ (سه ربع پرده) پایین برویم به اسم گام می رسیم. از «سی کرن» پایین و به «لا» می رسیم. پس اسم دستگاه، «شور لا»  می باشد.

گوشه های مهم دستگاه شور

رهاب- نغمه-کرشمه-سلمک-شهناز-قرچه-رضوی-گریلی-خارا-گلریز-خارا-گلریز-حسینی-درآمد

 

فرم های تکنواز

سونات : سونات قطعه ای است برای تک نواز که به تنهایی یا به همراهی سازی شستی دار اجرا می شود. معمول ترین سونات های برای پیانو، ویلن، فلوت، ویلنسل یا اُبُوا و همگی به همراهی پیانو ساخته شده اند.

فرم های هم نواز

کوارتت زهی : این گروه همنواز که دو ویلن، یک ویولا و یک ویلنسل را در بر می گیرد، مهم ترین گروه مجلسی است. کوارتت های هایدن اولین و همواره لطیف ترین قطعه های این فرم هستند.

سونات تریو : فرم رایج و عمومی طی قرن های هفدهم و هجدهم (باروک) ،این فرم باروک، مرکب است از دو ساز با صوتی زیر که اغلب ویلن، فلوت و یا ابوا است و یک ترکیب «کنتینگو» (که یک ساز باس که معمولا ویلنسل است و یک ساز شستی دار که معمولا هارپسیکورد است.)

تریو پیانو : تریو پیانو ترکیبی از ویلن، ویلنسل و پیانو می باشد که در آن همان فرم چهار قسمتی مانند سمفونی و کوارتت زهی، اساس ترکیب قرار می گیرد.

هم سراهای آوازی

آواز گروهی : مهمترین هم سرا های آوازی به دسته آواز جمعی یا گروه کر است که گروهی عظیم و اغلب متشکل از 20 تا 80 سراینده است و در آن بخش های صدا، تعادلی برابر دارند.

هم سرای کوچک : یک گروه کوچک هم سرا شامل بخش های تک سراست. یعنی هر سراینده تنها یک بخش آوازی را اجرا می کند. قطعات اپرا، نمود های بسیاری از هم سرایی این تک سرا های درخشان را در بر می گیرد.

موتت : فرمی بی نهایت مهم در قرن سیز دهم تا هجدهم به شمار می آمد. این اصطلاح به طور عموم به گونه های بسیاری از تصنیف ها اطلاق شده است. موتت ممکن است تصنیفی بدون همراهی و کرال مذهبی باشد ولی در بافت، اغلب پلی فونیک (چند بخشی) است.

مادریگال : سرودی غیر مذهبی برای بخش های مخلوط آوازی و بدون همراهی است که می توان آن را موتت غیر مذهبی دانست. مادریگال فرمی ارزشمند در موسیقی قرون شانزدهم و هفدهم، مورد علاقه ی مجدد در قرن بیستم قرار گرفته است. مشخصه ی شناساننده ی آن سادگی اش است و نیز متن آن تو صیف کننده ی موضوع های روستایی است.

فرم های مرکب

اپرا : می توان گفت، شگفت انگیز ترین فرم در هنر است که تاکنون به وجود آمده است. گفته می شود که اپرا، گرآوری مهیب، هیولا و هوس آلود از فرم های گوناگون همه ی فرم هاست. ارکستر اپرایی چیزی بیش از همراهی ساده سرایندگان متجلی می سازد و علاوه بر آن که با خوانندگان همکاری می کند، مقداری زیاد از عوامل موسیقیایی مخصوص به خودش را اجرا می کند. موسیقی در بیشتر اپرا ها بدون وقفه ادامه دار است و کلام بدون موسیقی اگر وجود داشته باشد، بسیار اندک است.

اوراتوریو : به مثابه فرم اوازی از لحاظ اهمیت در درجه دوم قرار می گیرد. این فرم به طور معمول بر زمینه ی یک متن مذهبی تنظیم می شود در حالی که اپرا معمولا موضوعی غیر مذهبی دارد. اوراتوریو، دارای همسرای کوچک و آواز گروهی مانند اپراست اما فاقد تجملات دراماتیک صحنه، میزانس و لباس است.

کانتات : کانتات مانند اوراتوریو، قطعه ایی مذهبی است اما به خاطر جاذبه ی گسترده ی آن راه به سوی سالن کنسرت باز کرده است. کانتات کوتاه تر از اوراتوریو است و میان آهنگ سازان کانتات های باخ از همه پیروز تر است.

مس : قدیمی ترین فرم مر کب آوازی است که تاکنون به جای مانده. مس موسیقیایی تنظیمی از شعایر مذهبی کلیسای رومن کاتولیک است که در واقع یادبودی از آخرین شام مسیح است. مس اثر باخ از مس های معروف به شمار می رود.

 

منبع : آموزش خلاقیت موسیقی/حامد امرایی/قلم چی

طریقه نگهداری از ساز های آرشه ای  :

سازهای آرشه ای جز دسته ساز هایی هستند که به نگهداری و مراقبت خیلی زیادی احتیاج دارند. عناصر تشکیل دهنده سازهای آرشه ای تحت فشار سیم ها و لرزش   های صوتی دائمی به طور قطع کمی تغییر می کنند.

 

در طی عمر چند صد ساله یک ساز اگر به طور نرمال استفاده شود به طور قطع شکل ساز کمی تغییر میکند.در اینجا روشهایی برای مراقبت بیشتر از سازتان ذکر می شود  :

 

دما و رطوبت

طبیعت چوب به گونه ای است که وقتی در معرض هوای مرطوب قرارمی گیرد باد می کند و وقتی در معرض هوای خشک قرار می گیرد جمع می شود.

تغییر ناگهانی دمای محیطی که سازتان را در آنجا قرار داده اید باعث صدمه زدن به سازتان می شود پس از هر گونه تغییر ناگهانی دما محیط خود داری کنید.

برای این کار وقتی وارد محیط جدیدی شدید به مدت 15 دقیقه ساز را ازجعبه اش خارج نکنید تا ساز به دمای محیط عادت کند.

هرگز سازتان را در معرض نور مستقیم خورشید قرار ندهید چون باعت تغییر رنگ ساز می شود.

اگر در منزلتان از وسائل گرم کننده مانند رادیاتور استفاده می کنید و یا در مناطقی با اب و هوای خشک زندگی می کنید همواره از دستگاه مرطوب کننده هوا استفاده کنید.

هرگز سازتان را کنار رادیاتور یا بخاری قرار ندهید. بهترین مکان برای قرار دادن سازتان هال است چون دارای دمایی با رطوبت مناسب است.

هرگز سازتان را در هنگام مسافرت در صندوق عقب ماشین قرار ندهید چون تغییر دائمی هوای سرد و گرم باعث آب شدن چسب چوب و چسبیدن ساز به کیف می شود.

همچنین 95 درصد سازهایی که در صندوق عقب ماشین های بدون سرنشین هستند دزدیده می شوند پس چه بهتر که سازتان را نزد خود نگاه دارید.

هرگز سازتان را روی سطوح سخت(مثل میز) و یا کناره های تیز قرار ندهید چون باعث خراشیدگی چوب می شود.

بعد از هر بار نواختن سازتان گرده های کالیفوم موجود روی صفحه صدا را با استفاده از دستمال کاغذی یا دستمالی نرم و لطیف و گرده های موجود روی گریف و سیم ها را با استفاده از انگشتتان پاک کنید.

اگر گرده های کالیفوم روی سیم ها بماند باعث می شود صدای ساز شفافیت خود را از دست دهد. در ضمن برای پاک کردن ساز هرگز از الکل استون پارافین یا سایر حلال ها استفاده نکنید.

برای اینکه سازتان جلای خود را از دست ندهد در هنگام برداشتن آن  را از دسته یا زیرچانه ای بگیرید.

اگر شما از بالشتک استفاده می کنید حتما هر چند وقت یک بار کنترل کنید که لاستیک دور پایه های فلزی آن در نرفته باشد چون در این صورت باعث خراب شدن سازتان می شود در صورت مشاهده این حالت یا پلاستیک دور آن را عوض کنید یا بالشتک را.

اگر شما صاحب یک ساز با ارزش و گرانبها هستید بهتر است کیفی مناسب برای نگهداری این سرمایه تهیه کنید. بهتر است کیفی که انتخاب می کنید از داخل دارای فنربندی باشد تا اگر کیف به طور اتفاقی از دستتان رها شد آسیب کمتری به ساز وارد آید.و همچنین باید جای کافی برای کتاب نت و بالشتک داشته باشد.کثر موزیسینها کیفهای مستطیل شکل را ترجیح می دهند چون این کیف ها جای بیشتری دارند.

هر چند وقت یک بار خرک ساز را کنترل کنید و مطمئن شوید که سر جایش است. برای این کار روی صندلی نشسته و ساز را طوری بگیرید که قسمت حلزونی اش به سمت چپ باشد انگشتهای وسط دست چپ را زیر گریف گرفته و با شصت از بالای خرک گرفته و با انگشتهای دست راست از پشت خرک میگیریم تا زیاد جابه جا نشود و با شصت کمی فشار می دهیم تا صاف شود.

هر چند وقت یک بار مشتی برنج خشک نپخته در شکافهای اف بریزید آن را دور بخش داخلی ویولن تکان دهید و سپس ساز را برگردانید دانه های برنج فرو می ریزند و گاهی یک گوی از غبار با آنها فرو می افتد.جعبه گوشی باید هنگام تعویض سیم پاک شود و دقت شود که گوشی ها محکم ثابت شده اند.از سیم های خوب استفاده کنید.

چوب آرشه باید کاملا مستقیم باشد. به محض آنکه موها شروع به پتره شدن کنند باید موی آرشه را تعویض کرد. چوب آرشه را با الکل پاک کنید ودقت کنید که رطوبت به موهای آرشه نرسد.

امیدوارم با رعایت این موارد از وارد آمدن آسیبهایی بیشتر به سازتان خودداری کنید.

منبع : مجله هنر موسیقی

 

مقایسه اصطلاحات قدیم وجدید موسیقی

اصطلاح قدیم                                            اصطلاح جدید

الف

ابعاد لحنی                                              

اتفاق (بعدالاتفاق)                                      مطبوع

اوساط (جمع وسط)                                                چهارم و پنجم درست

ایقاع                                                      وزن

ب

بعد                                                        فاصله

بقیه                                                       دوم کوچک و کم کوچک

بنصر                                                       انگشت سوم

ت

تنافر (بعد التنافر)                                       نامطبوع

ج

جنس                                                     دانگ

خ

خنصر                                                      انگشت چهارم

د

دور                                                        گام

دستان                                                    پرده

دستان نشانی                                          پرده بندی

ذ

ذوات النفخ                                               آلات بادی

ذوات الاوتار                                               آلات سیمی وزهی

ذوالکل                                                    هنگام درست

ذوالکل و الخمس                                        دوازدهم درست

ذوالاربع                                                   چهارم درست

ذوالکل مرتین                                            یازدهم درست

ز

زائد                                                        نیم پرده

زمان اول (زمان ایقاعی) واحد امتداد

س

سبابه                                                     انگشت اول

ص

صفار                                                      فواصل نامطبوع

ط

طنینی                                                    دوم بزرگ

ع

عظام                                                      فواصل ترکیبی

ل

لحن                                                       لحن یا نغمه

م

متنافر                                                     نامطبوع

مثلث (سه تا)                                           سیم سوم

مثنی (دوتا)                                              سیم دوم

مجنب                                                     دوم نیم بزرگ

مطلق                                                     دست باز

ملائم                                                      مطبوع

ن

نغمه                                                      صدای موسیقی

نقره (نقرات)                                             ضرب

و

واحد زمان: واحد امتداد، واحد کشش

وتر                                                         سیم

وتر حاد                                                   سیم اول

وسطی                                                   انگشت دوم

وسطی زلزل                                             پرده اول

وسطی الفرس (وسطی قدیم وسطی ایرانی)

 

دوستی از خانواده ی ویولن سوال کرده بودند، امید که مطالب زیر راهگشایشان باشد.
ویولن ( Violin - Violine ( Geige )- Violon – Violine )
( انگلیسی – آلمانی – فرانسه – ایتالیا )

ویولن سازی تکنواز و همنواز می باشد و عضو مهم چه در ارکستر های کوچک و چه در ارکستر های بزرگ به شمار می رود. این ساز دارای چهار سیم است که برای نواختن روی شانه چپ قرار می گیرد و به کمک آرشه که در دست راست نوازنده است نواخته می شود.
کوک ویولن از زیرترین سیم به بمترین سیم :می – لا – ر – سل
بنابراین اصوات سیم‌های مجاور نسبت به‌یکدیگر فاصله پنجم درست را تشکیل می‌‌دهند
این کوک ، کوک استاندارد ویولن است که در تمام دنیا از آن استفاده می شود. اما استثناهایی هم وجود دارد . مثلا در موسیقی ایرانی در دستگاههای مختلف کوک ساز برای راحتی نواختن قطعات به صورت های می – لا – می – لا و یا می – لا – ر – فا دیز و یا می – لا – ر – لا و ... در می آید.کلید مورد استفاده برای نت نویسی این ساز کلید سل می باشد.وسعت صدای ویولن از سل ( دو خط زیر حامل پنج خطی با کلید سل ) تا می ( شش خط بالای همان حامل ) می‌باشد.
در این وسعت صدا ویولن قادر است تمام فواصل کروماتیک غربی و فواصل کروماتیک مخصوص موسیقی ایرانی ( ربع پرده ) و هر موسیقی دیگر را حاصل کند.

ویولن آلتو ( ویولا ) ( Viola – Bratsche – Viole – Viola )

این ساز که از نظر ساختمان و طرز قرار گرفتن شبیه ویولن می باشد بیشتر در همنوازی(یکی از اعضای مهم در همنوازی های کوچک و بزرگ «سمفونیک و نظایر آن» است) کاربرد دارد. ویولا به نام‌های آلتو و ویولن آلتو نیز نامیده می‌شود. یکی از تفاوت های آن با ویولن آن است که چند سانتی متر از ویولن بزرگتر می باشد. ویولا صدای منطقه متوسط سازهای این خانواده را می‌دهد: از ویولن بم‌تر و از ویولن‌سل زیرتر است.
کوک ویولا از زیرترین به بم ترین سیم :لا – ر – سل – دو
چهار سیم ویولا مانند ویولن با فاصله پنجم درست با هم کوک می‌شوند. زیرترین سیم نت لا با بسامد ۴۴۰ هرتز است که به فاصلهٔ ششم بزرگ بالای نت دوی وسط پیانو است. سیم‌های بعدی به ترتیب ر، سل، و دو کوک می‌شوند. نت‌هایی که آلتو اجرا می‌کند در کلید دوی خط سوم نوشته می‌شوند.
وسعت صدا در این ساز عبارت است از :
دو( دو اکتاو بمتر از دوی بین پنج خط حامل در کلید سل ) تا نت ر (دو اکتاو بالاتر از نت ر بین پنج خط حامل در کلید سل )
ویولنسل ( Violoncello – Violoncell – Violoncelle – Violoncello )
ویولنسل چنان بزرگتر از دو ساز آرشه ای قبلی است که نوازنده مجبور است آن را برای اجرا روی زمین، مابین پاهای خود تکیه دهد. در حالی که خود روی صندلی می نشیند. از این جهت در انتهای تحتانی ویولنسل میله ای آهنی نصب شده و نوک آن روی زمین قرار دارد ( که در غیر هنگام اجرا آنرا باز می کنند , یا می پیچند و داخل محفظه ساز ( بدن ساز ) قرار می دهند. ). صدای این ساز نیز بم تر از دو ساز قبلی است.
فواصل سیم های چهار گانه این ساز پنجم است و به ترتیب از زیر به بم به صورت زیر است :
لا – ر – سل – دو ( که البته یک اکتاو بم تر از ویولن آلتوهستند)کلید مورد استفاده برای این ساز کلید فای‌خط چهارم می باشد.(البته نت این ساز را در اصوات بم با کلیدفا خط چهارم, دراصوات وسط با کلید دوی خط چهارم و در اصوات زیر با کلید سل‌ می نویسند. )
وسعت صدای این ساز عبارت است از :نت دو ( سه اکتاو بم تر از نت دوی بین خط حامل با کلید سل ) تانت فا ( نت فا روی خط پنجم حامل با کلید سل ). این ساز یکی از ساز های مهم در همنوازی های کوچک و بزرگ به خصوص ارکسترهای زهی و ... است.
کنترباس ( Double Bass – Kontrabass –Contre-Bass - Contrabasso )
کنتر باس بزرگترین و بم ترین عضو گروه ساز های آرشه ای است و پایین ترین سطح زیر و بمی و کمترین وسعت صوتی را در بین ساز های زهی دارد که یا به وسیله آرشه، و یا توسط دست نواخته می‌شود. شکل ظاهر ی آن کمی با سه ساز قبلی تفاوت دارد و بزرگتر می باشد. طوری که نوازنده باید سر پا بایستد. از نظر طنین، صوتی قوی، پر، ضخیم و زنگدار دارد صدا و تن این ساز از گیتاربیس پرده‌بندی شده متمایز است و بیشتر به ویولون سل شبیه است. و به علت دشواری در اجرا به ندرت ملودی اجرا می کند. اما گهگاه در اجرای قسمتی از ملودی سهیم است.
امروزه این ساز در موسیقی کلاسیک غرب به عنوان یک ساززهی استاندارد شناخته شده‌است، و در ارکستر سمفونی‌های مدرن در کنار بقیه سازهای زهی کوچکتر استفاده می‌شود. علاوه بر این، کنترباس در دیگر سبک‌های موسیقی مانند جاز، بلوز و راک اند رول کاربرد دارد.
سیم‌های کنترباس با فاصلهٔ چهارم درست کوک می‌شوند:
از‌ زیرترین سیم به ترتیب سل، ر، لا و می. زیرترین سیم کنترباس سل کوک می‌شود که دو اکتاو و یک چهارم درست بم‌تر از نت دوی وسط پیانو است.‌‌نت‌های مخصوص کنترباس با کلید فای خط چهارم نوشته‌می‌شوند، و نوازنده باید هر نت را یک اکتاو (یا فاصلهٔ هشتم درست) بم‌تر از چیزی که نوشته شده فرض کند.
منابع :
کتاب سبز کانون/آموزش خلاقیت موسیقی/حامد امرایی
سایت ویکی پدیا : ویولا ، ویولن‌سل ، کنترباس
وبلاگ آموزش ویولن : توضیحاتی راجع به سازهای خانواده ویولن