موسیقی در دوره اسلامی

اسحق ابن ابراهیم«مادر اسحق _شاهک رازی_ در ری به خوانندگی مشغول بوده و ابراهیم او را در آنجا دیده و به همسری خود درد آورده» (150-235) شهرتی به سزا دارد و نوازنده و خواننده و شاعر و ادیب بوده. موسیقی را از پدر خود و سایر استادان فن از قبیل منصور زلزل که ایرانی بوده فراگرفته. اسحق نیز مانند پدرش از هدایایی که به او داده می شد ثروت هنگفتی به دست آورد. صاحب اغانی او را به دریا و سایر موسیقیدانها را به جوی ها و نحر ها تشبیه کرده و وی را در موسیقی صاحب سبکی خاص دانسته و می نویسد: که اسحق اوزان موسیقی را تحت نظم و ترتیب مخصوصی در آورده و در کتابی که حاوی مجموع تصانیف اوست نغمات موسیقی را که خود ساخته از حیث وزن طبقه بندی کرده است. گویند اسحق به قدری خوباز کیفیت فواصل و پرده های موسیقی اطلاع داشته که قطعات موسیقی خیلی مشکل را روی عود ناکوک می نواخته و این دلیل بر قوت قوه ی سامعه و مهارت انگشتان و آشنائی زیاد او با عود بوده است.از کتابهائی که او نوشته بدبختانه چیزی در دست نیست ولی بی شک این کتابها مرجع کتاب اغانی ابوالفرج اصفحانی بوده. پس از مرگ اسحق، خلیفه ی عباسی با اظهار تاسف گفت که مجلس خلیفه بی وجود اسحق دیگر زیور و رونقی نخواهد داشت.

اسحق شاگردی مرسوم به زریاب داشته که ندیم و خواننده ی مخصوص خلیفه بوده.زریاب سراینده و شاعر معروفی بوده و در بغداد نزد اسحق تعلیم موسیقی گرفته و بعد خواننده ی در بار هارون شده سپس به اسپانیا مسافرت کرده و خلیفه عبدالرحمن او را نوازش بسیار نموده و جاه و جلال تمام یافته چنانکه در موقع عبور از معابر صد بنده در خدمت خود داشته است.

چون در سطور فوق مکرر از کتاب اغانی نام برده شد بی مناسبت نیست از مؤلف این کتاب هم ذکری بشود :

ابوالفرج اصفحانی- ابوالفرج به سال 284 در اصفحان متولد شده و در 356 در بغداد وفات کرده. کتابی که تالیف نموده موسوم به اغانی است که شامل حکایات راجع به موسیقیدانهاست و مخصوصا دوره ی هارون الرشید و مامون را به خوبی توصیف کرده، حکایات اغانی بسیار دلپذیر است و ضمنا این کتاب یکی از بهترین منابع ادبیات عرب به شمار می رود. مصنف این کتاب پنجاه سال عمر خود را صرف تدوین آن نموده و نسخه ی خطی منحصر به فرد را به صیف الدوله ی همدانی تقدیم کرده و او در مقابل هزار دینار به ابوالفرج صله داده است. گویند عضدالدوله ی دیلمی کتاب اغانی را در تمام مسافرتها همراه خود داشته. گرچه این کتاب بهترین منبع تاریخی موسیقی دوره ی درخشان خلافت عباسی می باشد ولی ضمنا باید متوجه بود که مطالب آن خالی از اغراق و مبالغه نیز نمی باشد.با وجود این از نظر تاریخی قابل اهمیت است و نام بسیاری از شاعران و نوازندگان و خوانندگان و سازندگان را تنها این  کتاب محفوظ داشته است.(مولف کتاب«ضحی الاسلام» شرحی راجع به موسیقی دوره ی عباسی نوشته و چون این کتاب تازگی به فارسی ترجمه شده ممکن است برای بعضی اطلاعات دیگر به ترجمه کتاب مذکور موسوم به «پرتو اسلام» مراجعه کرد.)