3-چند اصطلاح موسیقی ایرانی

دستگاه:دستگاه به دلیل کیفیت فواصل گام های موسیقی ایرانی، شباهتی به گام دیگر ندارد.  به عبارت دیگر، دستگاه در موسیقی ایرانی معنایی وسیع تر از «مد» دارد که در حوزه ی خود آواز ها، نغمه ها و گوشه ها را نیز در بر می گیرد. موسیقی امروز ایران شامل هفت دستگاه می باشد که عبارتند از :

1- شور

2- ماهور

3- همایون

4- سه گاه

5- چهارگاه

6- نوا

7- راست پنجگاه

ردیف: روش و کیفیت تنظیم و ترکیب یک دستگاه یا یک آْواز را ردیف می گویند. به عبارتی دیگر چگونگی و کیفیت هر یک از گوشه ها و ترتیب آنها به شیوه ای که هنجار تر کیب آناها رعایت شود را ردیف می نامند.در موسیقی ایران، معروف ترین ردیف ها عبارتند از :

ردیف میرزا عبدالله، ردیف آقا حسینقلی، ردیف درویش خان، ردیف عبدالله دوامی، ردیف ابوالحسن صبا، ردیف موسی معروفی، ردیف محمود کریمی، ردیف حسین طاهر زاده بهزاد.

گوشه: گوشه ها ، کوچکترین عناصر مستقل بیانی تشکیل دهنده ی آواز یا دستگاه است.از گوشه های معروف موسیقی ایرانی می توان:

گوشه دلکش، گوشه نهفت، گوشه گوشت، گوشه وهاب، گوشه کرشمه، گوشه راک عبدالله، گوشه خسروانی و ... را نام برد.

پیش درآمد: قطعه ای است با ضرب سنگین که در ابتدای اجرا، توسط کل ارکستر نواخته می شود و معمولا هب گوشه هایی که در ادامه نواخته می شوند، اشاره دارد. ساخت و ابداء پیش در آمد به سبک امروزی را به درویش خان نسبت می دهند.

درآمد: گوشه ای است که دستگاه یا آواز با آن شروع می شود و نشان دهنده ی مایه ی اصلی آواز یا دستگاه است. در آمد ها معمولا فاقد میزان بندی بوده و با متد آزاد اجرا می شود.

آواز: اجرای گوشه های مختلف دستگاه یا متعلقات آن است که معمولا توسط خواننده بداهه خوانی می شود و نوازنده فی البداهه او را همراهی می کند. این بخش ها نیز فاقد میزان بندی می باشد.

چهار مضراب : قطعه ای است ضربی که عموما به وسیله یک ساز(اغلب با تنبک) نواخته می شود و دارای پایه ای در یک یا چند میزان است که در بین تم ها یمختلف تکرار می شود. چهار مضراب قالبا برای ایجاد تنوع و دوری از یکنواختی اجرای آواز ها و برای نشان دادن مهارت نوازنده ساخته می شود.

تصنیف: قطعه ای است که بر روی شعر توسط مصنف ساخته می شود و توسط خواننده به همراهی گروه اجرا می شود. سابقه ی تصنیف به دوره ی سامانیان می رسد.

رِنگ: در اصل قطعه ای بوده است برای رقص. امروزه قطعه یا طرب انگیز است که به طور معمول در پایان اجرای موسیقی ایرانی توسط کل گروه نواخته می شود.

بداهه نوازی و بداهه خوانی: عبارت است از ساختن و اجرای آنی نغمه های موسیقی که رد موسیقی ایراین رد چارچوب دستگاه یا آواز ها قرار دارد. برای بداهه نوازی به جز دانستن تکنیک های اجرایی نیاز به خلاقیت و قدرت انتقال زیاد با خونسردی کامل است.

مرکب نوازی و مرکب خوانی : عبارت است از اجرا ی موسیقی در بیش از یک گام. بدین صورت که موسیقی از گام معینی شروع می شود و در ادامه به گام های دیگر حرکت می کند و در انتها می تواند به گام اولی رجعت کند یا رد گامی دیگر تما م شود. که شیوه ی اول بیشتر معمول است.معادل این عمل در موسیقی غربی «مدلاسیون» است.