کشوری را در نظر بگیرید که هفت استان داشته باشد ، طبعا" هر استان برای خود شهرهایی داشته و هر شهر نیز دارای کوچه ها و خانه هایی است . اکنون با این تصویربیایید نگاهی به موسیقی اصیل ایرانی بیندازیم که دارای هفت دستگاه به نام های زیر است : چهار گاه ، راست پنج گاه ، ماهور ، نوا ، همایون ، سه گاه و شور دستگاه ها دارای زیر مجموعه هایی به نام نغمه یا مایه هستند مانند دستگاه شور که چهار نغمه به نام های بیات ترک ، افشاری ، ابوعطا و دشتی دارد و یا بیات اصفهان که نغمه ای است از دستگاه همایون .

       نغمه ها نیز زیر مجمو عه هایی به نام گوشه دارند . به طور کلی موسیقی سنتی دارای حدود 490 گوشه است . برخی از گوشه ها در دستگاه های مختلف تکرار شده اند و همچنین ممکن است بعضی از گوشه ها داخل هیچ نغمه و مایه ای نبوده اما در عین حال درون یک دستگاه خاص موسیقی جای داشته باشد ، مانند خانه ای که دور از شهر واقع شده و منتسب به شهر خاصی نباشد اما به هر حال در درون یک استان مشخصی قرار گرفته است .

 هر دستگاه یا نغمه بیانگر حس و حال مخصوصی است ، مثلا" قطعاتی که در سه گاه اجرا می شوند بیشتربیانگر غم و اندوه ، گله و شکایت ازمعشوق ، درد هجران ،امید واری دادن به خود و . . . است . به عنوان نمونه در این دستگاه گوشه ای به نام مغلوب وجود دارد که اوج غم و اندوه را بیان می کند . در دستگاه ماهور حالت وقار و آرامش  وطمانینه و رسیدن به مطلوب و مژده ی وصل احساس می شود . در دستگاه چهار گاه بیشتر حس حماسی القاء می شود و در همایون ، صلابت و قدرت وآمریت به چشم  خورده و قطعات اجرا شده در دستگاه شور ، آزادی و رهایی و دلدلدگی کامل به معشوق دیده شده ودردستگاه نوا که آرام ترین دستگاه موسیقی ایرانی است آرامش و اطمینان و طمانینه موج می زند .

منبع : وبلاگ موسیقی اصیل ایرانی